ÇOCUKLARDA POPÜLARİTE KAVRAMI ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
Bu makalede 2015 yılında Amerika?da Gelişim Psikolojisi alanında süreli akademik yayınlardan Journal of Child Development da (Çocuk Gelişimi Akademik Bülteni) yayınlanan bir araştırmanın sonuçları ele alınmıştır. 20 ülkeden iki ile on yaş arası 2096 çocuğun katıldığı bu araştırma; Asya, Avustralya, Avrupa ve Kuzey Amerika ülkelerinde gerçekleştirilmiştir. Avustralya?da bulunan Queensland Üniversitesi Psikoloji Bölüm Başkanı Prof.V.Slaughter, çalışmanın amacını; zihin teorisi ile popülarite arasındaki ilişkiyi irdelemek olduğunu belirtmiştir.
Araştırmanın sonuçlarına değinmeden önce, psikolojide ?Zihin teorisi? kavramını açıklamak faydalı olacaktır. Kişilerarası ilişkilerde diğerlerinin ne düşündüğünü ve hissettiğini sezebilme becerisi, karmaşık sosyal ilişkileri anlayabilmemiz açısından önemlidir. Örneğin grupta yapılan bir şakayı ya da imalı bir sözü anlamak ve iletişimimizi ayarlamak gerekmektedir. Psikolojide ?Zihin Teorisi? ; düşünce, istek, niyet, inanç gibi zihinsel durumları kendisiyle ve başkalarıyla ilintilendirme ve başkalarının farklı inanç, istek ve niyetlere sahip olabileceğini anlama becerisidir. Başkalarına kendi davranışlarımızı açıkladığımızda, istek ve düşüncelerimizi dile getirdiğimizde ve başkalarının davranışlarını (istek ve düşüncelerini göz önüne alarak) yorumladığımızda , zihin teorisi devreye girmektedir.
Literatüre bakıldığında çocuklarda zihin teorisinin gelişimi açısından iki yaş civarında önemli başlangıçlar kaydedildiği anlaşılmaktadır. Bu yaş dönemindeki çocuklar, kendi istekleriyle başkalarının istekleri arasındaki farklılıkları anlayabilmektedirler. Alanda yapılan araştırma sonuçlarına göre; zihin teorisinin gelişimi, çocukların sosyal fonksiyonları ve okul başarıları üzerinde de etkili olmaktadır. Zihin teorisinin sağlıklı gelişim gösterdiği çocuklar; iletişim yönünden güçlü, arkadaşlar arasındaki çatışmaları çözmekte başarılı, karmaşık ilişkileri ve rolleri anlamlandırmakta yetkin görünmektedir. Öğretmenleri bu öğrencileri sosyal becerileri gelişmiş olarak değerlendirmektedir. Bu öğrenciler okul ortamında mutlu ve arkadaşları arasında popüler olarak görülmektedir. Bu araştırmalar, Batı toplumundaki sosyal normlar dikkate alınarak gerçekleştirilmiştir. Araştırma sonuçlarının kültürler arası geçerliliği ve güvenilirliği açısından farklı kültürel ortamlarda tekrarlanması önerilmektedir.
Zihin teorisi kavramının tanımı ve önemine değindikten sonra 2096 çocuğun katılımıyla gerçekleşen söz konusu araştırmanın sonuçlarına döndüğümüzde; okul öncesi dönem ve okul çağı çocuklarında başkalarının istek, düşünce ve hislerini anlamlandırmakta yetenekli olan çocukların, sosyal yetkinlikleri bu şekilde gelişmemiş olan çocuklara göre akranları arasında daha popüler olarak görüldükleri anlaşılmaktadır. Bu çocuklar aynı zamanda yaşları büyüdükçe de arkadaşlık ilişkilerini koruyabilmektedirler. Araştırmada yer alan çocukların popülerliği; sınıf arkadaşları ve öğretmenlerin oylamalarıyla ölçümlenmiştir.
Bu araştırma; zihin teorisi ve popülarite arasında anlamlı bir ilişki tespit etmekle birlikte aynı zamanda bu bulgunun okul öncesi dönemdeki çocuklarla daha büyük yaştaki çocuklarda benzer şekilde geçerli olduğunu da göstermiştir. O halde başkalarının bakış açılarını anlayabilme kapasitesi; hem erken çocukluk dönemlerinde okulda arkadaş edinebilmek açısından, hem de büyüyen yaşlarda arkadaşlıkları koruyabilmek açısından önemli rol oynamaktadır.
Prof.V.Slaughter sonuçları irdelediği makalesinde, bulguların istatistiki anlamlılığının erkek çocuklarda kızlara göre daha düşük çıktığını ifade etmiştir. Bu sonucu yorumlarken çocukların iletişimlerinde cinsiyetler arasındaki farklılıkları dikkate almak yararlı olacaktır. Örneğin, kız çocukların arkadaşlıklarında ilişkisel yakınlık ve çatışma çözümü yüksek önem göstermektedir; bu da bize kızların, başkalarının duygu ve düşüncelerini anlamada birbirlerinden daha fazla duyarlılık bekledikleri anlamını düşündürtmektedir.
Prof.V.Slaughter, çocukları başka insanların duygu ve düşüncelerine duyarlı olarak yetiştirmenin ve bu konuda eğitimleri sürdürmenin; akranlarıyla ilişkilerini güçlendireceğini dile getirmektedir. Arkadaşlık ilişkilerinde zorluk yaşayan çocuklar için bu bulgular özellikle önemlidir.
Çocuklarda küçük yaşlardan başlayarak zihin teorisini geliştirmek için:
. Rol canlandırma ve dramatizasyon içeren oyunları sıklıkla oynatmak,
. Çocuklarla başkalarının duygu, düşünce ve istekleri hakkında konuşmak,
. Çocuklarla insanların davranışlarının arkasındaki nedenler üzerine birlikte düşünmek,
. Çocuklara içinde sürprizler ya da şaşırtıcı öğeler barındıran ve başkalarının hataları , yanlışlıkla yapılan şeyler üzerine düşündürten hikayeler okumak,
. Çocuklar kendi duyguları hakkında konuşmaya hazır olduğunda onları dinlemeye hazır olmak, etkili yöntemler olacaktır.