ÇOCUKLARIMIZDA AHLAKİ ZEKAYI GELİŞTİRMEK

Ahlaki zeka ; doğruyla yanlışı birbirinden ayırabilme ve doğru olduğuna inanılan değere göre davranabilme kapasitesidir. Literatürde ?ahlaki zeka? kavramı, ilk olarak 2005 yılında D.Lennick ve F.Kiel, Ph.D. tarafından geliştirilmiştir. Ahlaki zeka kavramı alanında yapılan araştırmalar bu özelliğin; bireylerde öğrenerek ve uygulama yaparak geliştirilebilen bir beceri olduğuna dikkat çekmektedir. Beheshtifar, Esmaeli ve Moghadam 2011?de ahlaki zekanın , tüm insanlar için gerekli ?en temel zeka türü? olduğu hipotezini öne sürmüşlerdir. Bu zeka türünün; duygusal ve bilişsel zeka türlerinden bağımsız ve ayrı bir form olduğu düşünülmektedir. Ahlaki Zekaya İlişkin Düşünce Modelleri Literatürde ahlaki zeka kavramına ilişkin iki ayrı model mevcuttur:

? Düşünsel alanda bu kavramı ilk olarak keşfeden uzmanlar D.Lennick ve F.Kiel, Ph.D. , ahlaki zekaya ilişkin dört temel yetkinlik belirlemişlerdir. Bunlar; bütünlük ve dürüstlük, sorumluluk alma, bağışlayıcılık ve şefkatli olmaktır.

Bütünlük ve dürüstlük nasıl tanımlanıyor? İnandığımız değerler ve davranış biçimlerimiz arasında bir uyum oluşturarak, doğru olduğuna inandığımız şeyi yaparak ve her zaman doğruyu söyleyerek. Sorumluluk alma nasıl tanımlanıyor? Kişisel sorumluluğumuzu alarak, hatalarımızı kabul ederek ve başkalarına hizmet etme sorumluluğunu alarak.
Bağışlayıcılık nasıl tanımlanıyor? Kendi hatalarımızı ve başkalarının hatalarını affederek ve yaşamı oluruna bırakarak.
Şefkatli olma nasıl tanımlanıyor? Başka kişilere aktif olarak ilgi göstererek.


? Ahlaki zeka konulu çalışmalara ilişkin olarak öne sürülen diğer düşünce modeli; Eğitim Psikoloğu ve Yazar Dr.Michele Borba tarafından yazılan Ahlaki Zekayı Geliştirmek: Çocuklara Doğru Şeyi Yapmayı Öğreten Yedi Temel Erdem isimli kitapta yer almıştır. M.Borba, ahlaki zekaya ilişkin yedi temel yetkinlik tespit etmiştir, bu yetkinlikler; empati, vicdan, öz-kontrol, saygı, özen, hoşgörü ve adaletli olmaktır.


Empati: Başkalarının duygularını hissedebilmek ve bağ kurabilmek.
Vicdan: Doğru ve nazik bir şekilde davranmayı bilmek ve bu şekilde davranmak.
Öz-kontrol: İçten ve dıştan gelebilecek baskıları durduracak şekilde düşünce ve davranışlarımızı düzenlemek. Size doğru gelen bir şekilde davranmak.
Saygı: Başkalarına karşı düşünceli ve ince davranarak onlara değer verdiğinizi göstermek.
Özen: Başkalarının iyiliği ve hislerine yönelik olarak ilgi göstermek.
Hoşgörü: Başkalarının düşüncelerini ve davranışlarını onaylamazsak dahi , haklarına ve onurlarına saygı duymak.
Adaletli olmak: Açık fikirli olmayı ve adaletli bir şekilde davranmayı seçmek.


Eğitim Psikoloğu ve Yazar Dr.Michele Borba, çocuklarda ahlaki zekayı geliştirmenin önemini aşağıda yer alan gözlem ve bulgularına dayandırmaktadır:

1. İyi bir karakter gelişimini desteklemektedir: Dr. Michele Borba?nın hipotezine göre; iyi bir karakterin bileşenleri, yukarıda değinilen yedi temel değerden oluşmaktadır. Bunlar çocuklarımızın karakterini şekillendirmekte ve bizden sonra da yaşamlarının geri kalanına yön vermektedir. Ahlaki zekayı geliştirmek, çocuklarımızın sağlam bir karaktere sahip olması yolunda yapabileceğimiz en ümit verici şeydir.
2. Düşünmeyi ve doğru davranmayı öğretmektedir: Günümüz dünyasının zorlu yaşam koşullarında, anne babaların çocuklarına sadece ahlaklı düşünmeyi değil, ahlaklı davranmayı da öğrenmelerinde yardımcı olmaları gerekmektedir.
3. Ahlaki zekaya ulaşmak garanti değildir: Ahlaki zeka öğrenilebilir, ancak onu geliştirmek yüzde yüz garantili bir iş değildir. Çocukların ahlaki zekayı kazanabilmesi için , yetişkinler olarak bizlerin onlara rol modeli teşkil etmemiz, onlara bunu öğretmemiz ve bu davranışları teşvik etmemiz gerekir. Bunu yapmazsak, sonuç ne yazık ki trajik olacaktır: duyarsız yaklaşımlarda, sahtekarlık, ve saldırganlıkta artış ve hoşgörüden uzak , adaletsiz bir ortam..Çocuklar tarafından izlendiğimizin farkında olarak, her zaman düşüne düşüne, makul hareket etmeliyiz.,
4. Kirliliğe karşı koruyucu olmaktadır: Kültürümüzde çocukları etkileyecek o kadar çok kirli düşünceler ya da yanlış yönlendirebilecek etkiler mevcuttur ki, çocuklarımızı bunlardan yüzde yüz korumak neredeyse imkansızdır. İşte ahlaki zekayı geliştirmenin önemi burada ortaya çıkmaktadır. Ahlaki zekaya sahip olmak; kişinin kendi içinden güç alabileceği yerleşik değerleri , yaşamda yaptığı seçimlere ve iyi bir karakter geliştirme yolunda engel olabilecek iç veya dış baskılara karşı koyabilmesine imkan vermektedir.
5. Kritik yaşam becerilerini öğretmektedir: Ahlaki zeka çocukların yaşamında çok önemli bazı becerileri öğretmektedir. Bunlar; çatışma çözümü, empati kurabilme, doğruyla yanlışı ayırt edebilme, kendini iyi ifade edebilme, öfke yönetimi, hoşgörülü olma, saygılı konuşma, dayanışma, paylaşım ve adaletli bir şekilde uzlaşabilmektir. Bu becerilere günümüzün zorlu yaşam koşullarında yaşamım her alanında ihtiyaç duyulmaktadır.
6. İyi vatandaşlar yaratmaktadır: Şunu hatırlamak önemlidir; bir ülkenin en büyük değeri, GNP ölçümü, teknolojide geldiği yer ya da askeri donanımı değildir; insan kaynağının kalitesidir. Ahlaki zeka, iyi vatandaşlığın ve sorumlu bir yaşamın ön koşulları olan yedi temel değer üzerine inşa edilmiştir.
7. Dürtülere karşı koymayı öğretmektedir: Ahlaki zeka, çocuklara iç ve dıştan gelebilecek olumsuz etkilere karşı koyma gücünü vermektedir. Bu kavram; çocuklarımızın yaşamda eninde sonunda karşılaşacağı etik zorluklar ve baskılarla yüzleşebilmelerine ve her zaman bir yetişkin gözetimi altında olunmadan da doğru ve ahlaklı seçimleri yapabilmelerine yardımcı olmaktadır.
8. Saldırganlığı önlemektedir: Saldırgan, öfkeli yaklaşımlara karşısında en çözümcül, yapıcı tutum; ahlaki zekanın üç temel bileşenini öğrenmek ve hayata geçirmektir; empati kurabilme, vicdanlı olma ve kendini kontrol edebilme becerisi. Bunlar olmadan çocuklar patlamaya hazır bir bomba haline dönüşebilmektedir.
9. İyi davranışlar ilham vermektedir: Ahlaki zekanın yedi temel öğesi; çocuklarımızın karakterini şekillendirmeyi, davranışlarına yön vermeyi ve sonuç olarak onların toplum içinde düşünceli ve nazik, iyi insanlar olarak tanınmalarını sağlamaktadır.
10. Kaderimizin çizimine şekil vermektedir: Ahlak gelişimi, çocukların bir yaşam boyu sürdürecekleri becerileri kazanmaları ve düşünme biçimlerini, hayata bakışlarını etkileyecek etik bir zemin oluşturmak demektir.
Düşünce biçimleri ve yaşam vizyonlarını etik anlayış ve hoşgörü, merhamet, saygılı ve adaletli olma gibi evrensel değerler üzerine kurmuş, ahlaki zekaya sahip nesiller yetiştirebilmek umuduyla..
Referanslar:
https://en.wikipedia.org/wiki/Moral_intelligence
http://micheleborba.com sitelerinden çeviri yapılmıştır.

Yelda Orçan Nilay Goranova
Uzm.Psk.Danışman Psikolojik Danışman